Kitabut Tevhid (Kurretu Uyunil Muvahhidin) Şerhi

Şeyh Abdurrahman b. Hasen’in eserlerine gelince, o birçok faydalı eser kaleme almıştır. Ayrıca o birçok soruya cevap vermiştir ki cevapları bir araya getirilecek olsa hiç şüphesiz kalın bir cilt meydana gelir. Eserlerinden bazıları şunlardır: 1- Fethu’l Mecîd bi Şerhi Kitâbi’t Tevhîd 2- Kurretu Uyûni’l Muvahhidîn 3- Er-Redd alâ Dâvûd b. Süleymân b. Cercîs 4- Er-Redd alâ Osmân b. Mansûr Şeyh Abdurrahman hicrî bin iki yüz seksen beş yılında Zulka’de ayının on birinde, Cumartesi günü, bir ikindi vakti vefât etmiştir. Allah onu Firdevs-i A’lâ’ya yerleştirsin. Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla… Müellif, Kitâbu’t Tevhîd’in başında “Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla” demiştir. Besmele hakkında söylenecek söz bilinmektedir ve şerhlerde zikredilmiştir. Buhârî’nin ve diğer âlimlerin yaptığı gibi kitaba besmele ile başlamak sünnettir. Onlar Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in hükümdarlara ve diğer kimselere mektup gönderdiği zaman uyguladığı sünnetine ittiba etmek amacıyla böyle yapmışlardır. Ayrıca besmele ile başlamanın emredildiği merfû bir hadis de vardır. Kitâbu’t Tevhîd. Buradaki tevhidden maksat ibâdet tevhîdidir. Her bir resûl kavmini davete bu tevhîd ile “Allah’a ibâdet edin, O’ndan başka bir ilâhınız yoktur” (Mü’minûn, 32) diyerek başlamıştır. Nitekim Arâf ve Hûd gibi sûrelerde bundan söz edilmektedir. Allah Teâla şöyle buyurmuştur: ﴾وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالأِنْسَ إِلا لِيَعْبُدُونِ﴿ “Ben cinleri ve insanları ancak Bana ibâdet etsinler diye yarattım.” (Zariyat, 56) Ayet, Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın mahlûkâtı büyük bir gâye için yarattığına delâlet etmektedir. Bu gâye onların Allah’a ibâdet ederek ve O’nun dışındakilere ibâdeti terk ederek üzerlerine düşen vazîfeyi yerine getirmeleridir. Birinci fiil yani Allah’ın onları yaratması, onların ikinci fiili yani ibâdeti gerçekleştirmeleri içindir. Şeyhulislâm İbn Teymiyye şöyle demiştir: “İbâdet, Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın sevdiği ve râzı olduğu, zâhirî ve bâtınî bütün sözleri ve fiilleri içine alan bir isimdir.” Yine o şöyle demiştir: “İbâdet, mükemmel ve ileri derecede sevgi ile mükemmel ve ileri derecede alçalmayı kendisinde toplayan bir isimdir. Dolayısıyla beraberinde alçalma olmayan sevgi ya da beraberinde sevgi olmayan alçalma ibâdet olamaz. İbâdet ancak iki hususu da kendisinde bulunduran şeydir.” Yine o şöyle demiştir: “Kulların yaratılma gâyeleri olan Allah sevgisine ve rızâsına gelince, bu Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın dînî irâdesidir ve O’nun ‘Ben cinleri ve insanları ancak Bana ibâdet etsinler diye yarattım’ (Zariyat, 56)” buyruğunda zikredilmiştir. Allah (Subhanehu ve Teâlâ) şöyle buyurmuştur: ﴾وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ﴿ “Andolsun Biz her ümmete ‘Allah’a ibâdet edin ve tâğuttan kaçının’ diye bir resûl gönderdik.” (Nahl, 36) Allah (Subhanehu ve Teâlâ) burada her bir dönemde her bir ümmete kendilerini Allah’a ibâdete davet eden, şeytanın kendilerine süslü gösterdiği varlıklara ibâdet etmekten sakındıran, kendilerini Allah’tan başkasına ibâdet etmekten korkutan bir resûl gönderdiğini bildirmektedir. Allah onlardan bir kısmını doğru yola iletmiştir de bunlar Allah’ı ibâdette birlemişler ve O’nun resullerine itaat etmişlerdir. Onların bazıları hakkında ise dalâlet hak olmuştur. Bu sebeple ibâdet konusunda başka varlıkları Allah’a ortak koşmuşlar ve resullerin getirmiş olduğu Allah’ın hidâyetini kabul etmemişlerdir. Nitekim Allah (Subhanehu ve Teâlâ) şöyle buyurmuştur: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ﴾ “Senden önce hiçbir resûl göndermedik ki ona ‘Benden başka ilâh yoktur, öyleyse yalnız Bana ibâdet edin’ diye vahyetmiş olmayalım.” (Enbiyâ, 25) İşte insanların ve cinlerin kendisi için yaratıldıkları ve kendisine davet edildikleri bu tevhid ulûhiyyet tevhididir. Kasd ve taleb tevhididir. Rubûbiyyet tevhidine, isim ve sıfat tevhidine ve fiillerde tevhide gelince bunlar ilim ve itikad tevhididir. Ümmetlerin çoğu Allah’ı bu tevhid ile birlemişler fakat ulûhiyyet tevhidini inkâr etmişlerdir. Nitekim Allah (Subhanehu ve Teâlâ) Hûd (aleyhisselam)’ın kavminden bahse-derken Hûd (aleyhisselam)’ın onlara “Allah’a ibâdet edin, O’ndan başka bir ilâhı-nız yoktur” dediğini onların ise “Bize yalnızca Allah’a ibâdet edelim diye mi geldin?” (A’râf, 65-70) diye karşılık verdiklerini haber vermiştir. Aynı şekilde Kureyş müşrikleri “Bütün ilahları tek bir ilah mı yaptı? Şüphesiz bu şaşılacak bir şeydir!” (Sâd, 5) demişlerdir. Bu ayet yani Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın “Andolsun Biz her ümmete ‘Allah’a ibâdet edin ve tâğuttan kaçının’ diye bir resûl gönderdik” buyruğu kendisinden önceki ayeti ve sonraki ayetleri açıklamak-ta, insanların ve cinlerin kendisi için yaratıldıkları ibâdetten maksadın, hangi şey olursa olsun Allah’tan başka herhangi bir varlığa ibâdet edilmemesi sebebiyle kendisine şirk adına hiçbir şey karışmamış olan hâlis ibâdet olduğunu beyân etmektedir. Ameller, Allah’ın dışında ibâdet edilen varlıkların tamamına ibâdetten berî olunmadığı sürece sahih olmaz. Allah Teâla cinleri ve insanları kendisine ibâdet etmeleri için yaratmıştır. Onlardan bazıları bunu yaparken bazıları da şirk koşup kâfir olmuştur. Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın şu ayette buyurduğu gibi: “…Onlardan bazısını Allah hidâyete iletmiştir. Bazıları hakkında ise dalâlet hak olmuştur…” (Nahl, 36) Allah (Subhanehu ve Teâlâ) şöyle buyurmuştur: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ﴾ “Biz her peygamberi ancak Allah’ın izni ile kendisine itaat edilmesi için gönderdik.” (Nisâ, 64) Bu ayetler, Rab Teâlâ’nın cinleri ve insanları yaratmasındaki hikmetin, onlardan her birinin kendisi için yaratıldığı ve uğruna resullerin gönderildiği şeyi yapacağını gerektirmediğini beyan etmektedir. Allah (Subhanehu ve Teâlâ) bu hikmet gereğince ibâdeti kendisine has kılmayan ve resullerinin getirdiklerini kabul etmeyen kimseleri helâk etmiş, Nebîsine ve O’nun takipçilerine onlarla savaşmayı meşrû kılmıştır. İnsanlardan bir kısmı itaat etmiştir ki onlar azınlıktadır. İnsanların bir kısmı da karşı gelmiştir ki onlar çoğunluktur. İşte bu tevhid, Allah’ın hiç kimseden kendisinden başkasını din olarak kabul etmeyeceği İslâm dînidir. Kerîmin oğlu kerîmin oğlu kerîmin oğlu kerîm olan Yusûf (aleyhisselam)’ın dediği gibi: ﴿إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ﴾ “Hüküm ancak Allah’a âittir. O ancak kendisine ibâdet etmenizi emretmiştir.” (Yûsuf, 40) İşte bu, Allah’ın kendisiyle resullerini gönderdiği, kitaplarını indirdiği ve resullerine kendisini ikâme etmelerini emrettiği dinin ta kendisidir. Nitekim Allah (Subhanehu ve Teala) şöyle buyurmuştur: ﴿شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحاً وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ﴾ “‘Dini ayakta tutun ve onda ayrılığa düşmeyin’ diye Nuh’a tavsiye ettiğini, sana vahyettiğimizi, İbrahim’e, Musa’ya ve İsa’ya tavsiye ettiğimizi Allah size de din kıldı.” (Şûrâ, 13) Yine Allah (Subhanehu ve Teala) Rasulüne şöyle hitap etmiştir: ﴿قُلْ إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللّهَ وَلا أُشْرِكَ بِهِ إِلَيْهِ أَدْعُو وَإِلَيْهِ مَآبِ﴾ “De ki: Ben ancak Allah’a ibâdet etmekle ve O’na şirk koşmamakla emr olundum. Ben ancak O’na davet ederim. Dönüşüm de ancak O’nadır.” (Ra’d, 36) Görüldüğü üzere Allah (Subhanehu ve Teâlâ) O’na yalnızca kendisine ibâdet etmesini ve ümmeti de buna davet etmesini emretmiştir. Kur’an’ın tamamı bu tevhidi ve beyânını içermekte, bu tevhidin mükâfâtından bahsetmekte, bu tevhidi inkâr edenlere cevaplar vermektedir. Nitekim Allah (Subhanehu ve Teala) şöyle buyurmaktadır: ﴿قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ * يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾ “Gerçekten size Allah’tan bir nûr ve apaçık bir kitap gelmiştir. Allah onunla rızâsını arayanları selâmet yollarına iletir, onları izniyle karan-lıklardan aydınlığa çıkarır ve onları dosdoğru yola iletir.” (Mâide, 15-16) Ebû Davûd’un rivâyet ettiği, Tirmizî’nin de rivâyet edip hakkında “Bu hasen sahîh bir hadistir” dediği Muâz hadisinde şunlar geçmektedir: Muâz dedi ki: “Ey Allah’ın Resûlü, bana cennete girmeme vesîle olacak ve beni cehennemden uzaklaştıracak bir amel söyle” dedim. Bunun üzerine şöyle buyurdu: “Çok büyük bir şey hakkında sordun. Gerçi bu Allah’ın kendisine kolaylaştırdığı kimse için kolaydır: Allah’a ibâdet edersin ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmazsın. Namazı kılarsın, zekâtı verirsin, Ramazan orucunu tutarsın…” Sonra haccı da söz konusu etti ve “Sana işin başını, direğini ve zirvesini söyleyeyim mi?” diye sordu. “Söyle ey Allah’ın Resûlü” dedim. Buyurdu ki: “İşin başı İslâm, direği namaz, zirvesi ise cihaddır.”1 Böylece Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) İslâm’ın tevhîdin ta kendisi olduğuna ve farzların da onun haklarından olduğuna işâret etmiştir. Fakihlerin tamamı İslâm’ın, namazın ve diğer amellerin sıhhati için şart olduğu üzerinde icma etmiştir. İslâm, şehâdeteynin, yani Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın resûlü olduğuna şehâdetin gereğidir. Allah’tan başka ilâh olmadığına şehâdetin manası; şirki terk etmek, şirkten ve şirk ehlinden berî olmak, ibâdeti Allah’a has kılmak, Resûl’e iman edip O’na itaat etmektir. Bu, üçüncü âyetin yani Allah (Subhanehu ve Teala)’nın şu buyruğunun manasıdır: ﴾وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَقَضَى رَبُّكَ أَلا تَعْبُدُوا إِلا إِيَّاه ﴿ “Ve Rabbin kendisinden başka hiçbir şeye ibâdet etmemenize hükmetti.” (İsra, 23) Yani (kendisinden başka hiçbir şeye ibâdet etmemenizi) emretti ve öğüt verdi. Allah (Subhanehu ve Teala)’nın “ibâdet etmemenize” buyruğunda “lâ ilâhe/ilâh yoktur” sözünün manası, “kendisinden başka” buyruğunda ise “illallâh/Allah’tan başka” sözünün manası vardır. Allah (Subhanehu ve Teala) bunu “Allah’tan başkasına ibâdet etmeyelim ve O’na bir şey ortak koşmayalım” buyruğuyla da açıklamıştır. O’nun “ibâdet etmeyelim” buyruğunda “lâ ilâhe” manası vardır. “Allah’tan başkasına” buyruğu ise kelime-i tevhiddeki istisnâdır. Subhânallah! Bu, Allah’ın açıklamasına ve beyân etmesine rağmen ümmetin sonrakilerinden zekî kimselere nasıl kapalı kalmıştır? Yine Allah (Subhanehu ve Teâlâ) şöyle buyurmuştur: “Allah’a ibâdet edin ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın…” Bu ayet de aynı şekilde cinlerin ve insanların yaratılış gâyeleri olan ibâdeti beyân etmektedir. Zira Allah (Subhanehu ve Teala) burada farz kıldığı ibâdet emrini haram kıldığı şirkten nehiy ile birlikte zikretmiştir. Buradaki şirk ibâdetteki şirktir. Bu açıdan bakıldığı zaman ayet, şirkten uzak durmanın ibâdetin sıhhatinin şartı olduğuna delâlet etmektedir. İbâdet şirkten kaçınılmadığı takdirde asla sahih olmaz. Nitekim Allah (Subhanehu ve Teâlâ) şöyle buyurmuştur: ﴿وَلَوْ أَشْرَكُواْ لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ﴾ “Eğer şirk koşsalardı yapmakta olduklarının tamamı boşa giderdi.” (En’âm, 88) ﴿وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ * بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَكُن مِّنْ الشَّاكِرِينَ﴾ “Andolsun hem sana hem de senden öncekilere ‘Eğer şirk koşarsan mutlaka amellerin boşa çıkar ve kesinlikle zarar edenlerden olursun’ diye vahyedildi. Aksine sen yalnız Allah’a ibâdet et ve şükredenlerden ol.” (Zümer, 65-66) Buradaki ma’mûlün (âmilden) öne alınması hasr (sınırlama) manasını ifâde etmektedir. Yani yalnızca Allah’a ibâdet et, O’ndan başkasına ibâdet etme. Nitekim Fâtiha’da da bu kullanım görülmektedir: “Yalnız Sana ibâdet eder, yalnız Senden yardım isteriz.” (Fâtiha, 5) Allah (Subhanehu ve Teala) yine bu tevhîdi “De ki: Ben dîni Allah’a has kılarak O’na ibâdet etmekle emrolundum” buyruğuyla beyân etmiştir. Buradaki dîn, kişinin kendisine emredilenleri yaparak ve kendisine yasaklananlardan kaçınarak ibâdet etmesidir. Allâme İbnu’l Kayyım (rahimehullah)’ın dediği gibi: İlim üç kısımdır, dördüncüsü yoktur, hakîkat açıkça beyân edilmiştir: Allah’ın sıfatlarını ve fiillerini bilmek ve Rahmân’ın isimlerini bilmek Bunlarla beraber O’nun dîni olan emirleri ve nehiyleri, Âhiretteki mükâfâtı ve cezâyı bilmek… İslâm’ın aslı ve esâsı olan ibâdet tevhîdinin zikri daha önce geçmişti. Aman yukarıda zikredilenlerden gafil olma! ﴾قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً﴿ “De ki: Gelin, Rabbinizin size haram kıldıklarını okuyayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın…” (En’âm, 151-153) Yani Allah, sizi “O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın” buyurarak kendisinden sakındırdığı şirki size haram kılmıştır. İster büyüğü olsun isterse küçüğü olsun, şirk kendisiyle Allah’a isyân edilen en büyük günahtır. Bu ümmetin sonrakilerinden birçok kimse haramların en büyüğü olan bu şirkin içine düşmüştür. Tıpkı Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in bi’setinden önce cahiliyye döneminde olduğu gibi… İnsanlar kabirlere, türbelere, ağaçlara, taşlara, tâğutlara ve cinlere ibâdet etmişlerdir. Tıpkı diğerlerinin Lât’a, Uzzâ’ya, Menât’a, Hubel’e ve diğer putlara ibâdet ettikleri gibi. Evet, insanlar bu şirki din edinmişlerdir. Tevhîde davet edil-dikleri zaman en ileri derecede kaçmışlardır. Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın buyurduğu üzere ibâdet ettikleri varlıklar için ileri derecede öfkelenmişler-dir: ﴿وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ﴾ “Allah tek başına anıldığı zaman âhirete inanmayanların kalpleri daralır. O’ndan başkaları anıldığında ise bakarsın ki sevinirler.” (Zümer, 45) ﴿وَإِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْاْ عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُوراً﴾ “Kuran’da Rabbini tek başına andığın zaman arkalarını dönüp kaçarlar.” (İsrâ, 46) ﴿إِنَّهُمْ كَانُوا إِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ * وَيَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ﴾ “Onlar kendilerine ‘Allah’tan başka ilah yoktur’ denildiği zaman büyüklenirlerdi ve ‘Biz mi deli bir şâir için ilâhlarımızı terk edeceğiz?’ derlerdi.” (Sâffât, 35-36) Evet, onlar “Lâ ilâhe illallâh”ın içerisine düşmüş oldukları şirk ile zıt olduğunu bildiler ve onun delâlet ettiği tevhîdi inkâr ettiler. Böylece o müşrikler “Lâ ilâhe illallâh”ın manasını bilme hususunda bu ümmetin sonrakilerinin çoğunluğundan daha yukarıda bir konuma yerleştiler. Özellikle de onlardan bazı hükümler hakkında ve kelam ilmi konusunda bilgisi olan ilim ehli kimselerden… Onlar ki ibâdet tevhîdinden câhil kalmışlar, onun zıddı olan şirkin içerisine düşmüşler ve onu insanlara süslü göstermişlerdir. İsim ve sıfat tevhîdinden câhil kalmışlar ve onu inkâr etmişlerdir. Allah’ın isimlerini ve sıfatlarını nefyetmişler, görüşlerinin hak olduğuna inandıkları için bu konuda kitaplar kaleme almışlardır. Hâlbuki onların görüşleri bâtıldır. İslâm öyle garip bir hâle bürünmüştür ki maruf münker sayılmış, münker de maruf addedilmiştir. Küçük bu hâl üzere büyümüş, büyük bu hâl üzere yaşlanmıştır. Nitekim Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “İslâm garip olarak başladı. Yine başladığı gibi garip bir hâle dönecektir.”2 Yine Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Yahudiler yetmiş bir fırkaya ayrıldı. Hristiyanlar yetmiş iki fırkaya ayrıldı. Bu ümmet de yetmiş üç fırkaya ayrılacaktır. Biri hâriç tamamı ateştedir.” İnsanlar “Onlar kimlerdir, ey Allah’ın Resûlü?” diye sorduklarında da “Bugün benim ve ashâbımın üzerinde bulunduğumuz şey üzere olanlar”3 buyurmuştur. Bu hadis İmâd İbn Kesîr’in ve diğer hâfızların zikrettiği üzere birçok tarikten sahih olarak rivâyet edilmiştir. Sünenlerde ve diğer hadis kitaplarında bulunmaktadır. Bu hadisi aynı zamanda Muhammed b. Nasr Kitâbu’l İ’tisâm’da rivâyet etmiştir. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in haber verdiği şey, ilk üç asırdan sonra vâki olmuştur. Evet, böylece İslâm dîninin aslı olan tevhîd konusundaki cehâlet her tarafı kaplamıştır. Zira İslâm dîninin aslı ancak Allah’a ibâdet edilmesi ve O’na ancak O’nun meşrû kıldığı şekilde ibâdet edilmesidir. Ne var ki bu terk edilmiş, insanların çoğunun ibâdeti şirke ve bidatlere bulaşmıştır. Fakat Allah’a hamdolsun ki O, kendi hüccetleriyle İslâm’ı ayakta tutacak ve insanları basîret üzere İslâm’a davet edecek kimseleri yeryüzünden eksik etmemiştir. Eksik etmemiştir ki nebîlerine ve resullerine indirmiş olduğu hüccetler ve beyânlar boşa çıkmasın. Bundan dolayı hamd ve şükür O’nadır. İbn Mes’ûd (radıyallahu anh) şöyle demiştir: Kim Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)’in üzerinde mührü bulunan vasiyetine bakmak istiyorsa Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın şu buyruğunu okusun: “De ki: Gelin, Rabbinizin size haram kıldıklarını okuyayım… İşte bu benim dosdoğru yolumdur…” (En’âm, 151-153) İbn Mes’ûd (radıyallahu anh) “üzerinde mührü bulunan” sözüyle söz konusu vasiyeti kaleme alınan ve mühürlenen bir vasiyete benzetmiştir. Yani artık bu vasiyet değiştirilemez. İbn Mes’ûd burada Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in Allah (Subhanehu ve Teâlâ)’nın kendisini nebî olarak gönderdiği andan ruhunu kabzedinceye kadar sürekli insanları (tevhide) davet ettiğini söylemek istemiştir. Allah’ın salâtı ve selâmı O’nun üzerine olsun. Benî Şeybân’ın reisi Mefrûk, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in hac mevsiminde kabîleleri İslâm’a davet ettiği sırada O’na “Ey Kureyşli, sen neye davet ediyorsun?” diye sormuştu. Bunun üzerine Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şu ayetleri okudu: “De ki: Gelin, Rabbinizin size haram kıldıklarını okuyayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın…” Evet, bu âyetler muhkem emirleri ve yasakları içermektedir. Nitekim Allah (Subhanehu ve Teala) halîli İbrâhim (aleyhisselam)’dan bahsederek şöyle buyurmuştur: ﴿إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ * وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إَلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ﴾ “Hani Rabbi ona ‘Teslim ol!’ buyurmuştu da o ‘Âlemlerin Rabbi olan Allah’a teslim oldum’ demişti. Bunu İbrahim de kendi oğullarına vasiyet etti, Ya’kub da… ‘Oğullarım! Allah sizin için bu dini seçti, o halde ancak müslümanlar olarak ölün’ (dedi).” (Bakara, 131-132) Yine müellif şöyle demiştir: Muâz b. Cebel (radıyallahu anh)’dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Bir eşeğin üzerinde Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in terkisindeydim. Bana “Ey Muâz, Allah’ın kullar üzerindeki hakkını, kulların da Allah üzerindeki hakkını biliyor musun?” diye sordu.”4 Müellif (rahimehullah) daha sonra hadisin tamamını aktarmıştır. Bu hadisi zikri geçen âyetlerin manalarını içerisinde barındırdığı için zikretmiştir. Zikri geçen âyetlerin manası Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in “Allah’ın kullar üzerindeki hakkı, kendisine ibâdet etmeleri ve kendisine hiçbir şeyi ortak koşmamalarıdır” buyruğunda bulunmaktadır. Allâme İbnu’l Kayyım (rahimehullah) şöyle demiştir: Allah’ın hakkı emredildiği şekilde O’na ibâdet etmektir Nefislerin arzuladığı şekilde değil, zira bu şeytan içindir O’na hiçbir şeyi ortak koşmadan ibâdet etmek ki bu ikisi Kurtuluş sebebidir, ne güzel kurtuluş sebebi Bu iki aslı yerine getirenden başkası Allah’ın gazabından ve ateşinden kurtulamaz İnsan bunlar olmayınca ya müşriktir ya bidatçi Ya da toplamıştır kendinde bu iki özelliği Kim duâ ve istiâne gibi Allah (Subhanehu ve Teala)’nın hakkı olan ve O’ndan başka hiçbir varlığın hak etmediği bir ibâdeti O’ndan başkasına yöneltirse tâğûta iman etmiş, Allah’a şirk koşmuş ve küfre girmiş olur. “Kulların Allah üzerindeki hakkı ise Allah’ın kendisine hiçbir şeyi ortak koşmayanlara azap etmemesidir.” Mu’tezile’nin söylediğinin aksine hiç kimsenin Allah (Subhanehu ve Teala) üzerinde aklen zorunlu bir hakkı yoktur. Fakat O (Subhanehu ve Teala) bunu muvahhid ve muhlis kimselere bir lütuf ve ihsan olmak üzere kendi nefsine gerekli kılmıştır. Onlar ki iradelerini, düşüncelerini, ümitlerini ve korkula-rını O’ndan başkasına yöneltmemişlerdir. Dile getirdikleri ve işledikleri taatlerle yalnızca O’na yakınlaşmak istemişlerdir. Allah en doğrusunu bilir.